👶 نوزاد من به صداها جواب نمی‌دهد؛ آیا طبیعی است؟

بررسی علمی، دلایل و راهکارهای تخصصی از نگاه گفتار توان‌گستر کرج

یکی از نخستین نشانه‌های رشد سالم نوزاد، واکنش او به صداها و گفتار اطرافیان است. وقتی مادر یا پدر با صدای ملایم نام فرزند خود را صدا می‌زنند و او سرش را برمی‌گرداند یا لبخند می‌زند، این یعنی سیستم شنوایی، درک و پردازش مغز به خوبی در حال کار است.
اما اگر نوزاد به صداهای معمولی پاسخ نمی‌دهد، والدین به نگرانی می‌افتند: آیا شنوایی او مشکل دارد؟ آیا ممکن است اختلالی در رشد مغزی یا زبانی‌اش وجود داشته باشد؟
در این مقاله، با تکیه بر منابع علمی بین‌المللی و تجربه‌های بالینی کلینیک گفتار توان‌گستر کرج، همه علل، نشانه‌ها و راه‌های تشخیص و درمان این وضعیت را بررسی می‌کنیم.

🔹 رشد طبیعی واکنش به صدا در نوزادان

پاسخ به صداها از روزهای نخست تولد آغاز می‌شود و در هر مرحله رشد، شکل متفاوتی دارد. جدول زیر نشان می‌دهد که در هر بازه سنی، انتظار چه واکنش‌هایی از نوزاد داریم:

سن نوزاد	واکنش طبیعی به صدا
۰ تا ۳ ماه	مکث یا تکان دادن دست‌وپا هنگام شنیدن صدای بلند
۳ تا ۶ ماه	چرخاندن سر به سمت صدا، لبخند زدن به صدای آشنا
۶ تا ۹ ماه	تشخیص صدای والدین از دیگران، تقلید از آواها
۹ تا ۱۲ ماه	پاسخ دادن با صدا یا آوا هنگام صدا زدن نام خود

اگر نوزاد در هیچ‌یک از این مراحل واکنشی نشان نمی‌دهد، لازم است به‌صورت تخصصی بررسی شود.

🔹 دلایل احتمالی عدم پاسخ به صدا

عدم واکنش به صدا همیشه به معنای ناشنوایی کامل نیست. این مشکل می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

۱. مشکلات شنوایی محیطی (گوشی)

تجمع مایع در گوش میانی به‌دنبال سرماخوردگی یا عفونت‌های گوش.
وجود جرم یا موم زیاد در گوش که مانع انتقال صدا می‌شود.
عفونت مادرزادی گوش میانی یا درونی.
آسیب عصب شنوایی در دوران جنینی یا هنگام زایمان.

این موارد با انجام آزمایش‌های ساده مانند بررسی پاسخ شنوایی ساقه مغز (ABR) یا تست OAE قابل تشخیص هستند.

۲. مشکلات پردازش شنوایی در مغز

گاهی گوش سالم است اما مغز در تجزیه و تفسیر صداها دچار مشکل می‌شود. این حالت را اختلال پردازش شنیداری (APD) می‌نامند. کودک یا نوزاد صدا را می‌شنود اما قادر به تشخیص منبع یا معنای آن نیست.

۳. مشکلات رشد عصبی یا شناختی

کودکانی که در طیف اوتیسم قرار دارند یا تأخیر رشدی دارند، ممکن است به صداها پاسخ ندهند، زیرا تمرکز و توجه شنیداری آن‌ها کاهش یافته است.

۴. بی‌تفاوتی موقت به صداها

در برخی دوره‌ها، نوزادان ممکن است به‌صورت موقت کمتر واکنش نشان دهند. این معمولاً به دلیل تمرکز ذهنی روی محرک‌های دیگر (نور، حرکت، چهره والدین) رخ می‌دهد و گذرا است.

🔹 نشانه‌هایی که باید جدی گرفته شوند

به عنوان والدین، اگر یکی از علائم زیر را مشاهده کردید، مراجعه فوری به متخصص ضروری است:

نوزاد حتی به صدای بلند یا زنگ تلفن واکنش نشان نمی‌دهد.
از صداهای ناگهانی نمی‌ترسد یا نمی‌لرزد.
در ۶ ماهگی هنوز به صدای والدین واکنش احساسی ندارد.
تا ۱۲ ماهگی هیچ تلاشی برای تقلید صدا یا تولید آوا نمی‌کند.

این علائم می‌توانند نشانه مشکلات شنوایی، تأخیر زبانی یا ناهنجاری‌های عصبی باشند.

🔹 روش‌های ارزیابی و تشخیص تخصصی

ارزیابی نوزادان و کودکان کم‌سن با ابزارهای علمی و دقیق انجام می‌شود:

۱. تست OAE (otoacoustic emissions)

این تست بدون درد و در چند دقیقه انجام می‌شود. دستگاه با ارسال صداهای ملایم به گوش، پاسخ حلزون گوش را اندازه‌گیری می‌کند. در نوزادان تازه‌متولد، این آزمایش بهترین روش برای تشخیص سریع کم‌شنوایی است.

۲. تست ABR (Auditory Brainstem Response)

در این روش، فعالیت الکتریکی عصب شنوایی و ساقه مغز به صداها ثبت می‌شود. برای کودکان زیر یک سال معمولاً در خواب انجام می‌گیرد.

۳. ارزیابی گفتاردرمانی و توجه شنیداری

متخصص گفتاردرمانی با استفاده از بازی، صداهای محیطی و ابزارهای خاص، واکنش‌های شنیداری کودک را در محیط کنترل‌شده بررسی می‌کند.

🔹 درمان و مداخله زودهنگام

اگر در ارزیابی‌ها مشخص شود که کودک دچار تأخیر یا اختلال در پاسخ به صداها است، مداخلات درمانی باید در سریع‌ترین زمان ممکن آغاز شوند. در گفتار توان‌گستر، ما بسته به نوع مشکل، روش‌های زیر را به‌کار می‌بریم:

۱. تحریک شنیداری تدریجی

از طریق بازی‌های صوتی، موسیقی درمانی، و دستگاه‌های تحریک شنیداری (مانند Auditory Training System) مغز کودک برای تشخیص بهتر صداها تمرین داده می‌شود.

۲. گفتاردرمانی تخصصی زودهنگام

درمانگر با تمرکز بر توجه شنیداری، تقلید صدا، و ارتباط چشمی–کلامی، مسیر رشد گفتاری کودک را فعال می‌کند.

۳. آموزش والدین

والدین یاد می‌گیرند چگونه در خانه، با گفت‌وگوی هدفمند، تولید صدا، بازی با اشیاء صدادار و داستان‌خوانی، رشد شنیداری فرزندشان را تقویت کنند.

۴. نوروفیدبک و تمرکز شنیداری

در برخی موارد، برای کودکان بالای شش سال که تمرکز شنیداری ضعیفی دارند، از نوروفیدبک و بیوفیدبک جهت آموزش مغز برای افزایش دقت شنیداری استفاده می‌شود.

🔹 تجربه‌های واقعی از کلینیک گفتار توان‌گستر کرج

در سال‌های اخیر، موارد متعددی از نوزادان با تأخیر در واکنش به صدا در کلینیک ما ارزیابی و درمان شده‌اند:

👶 آرش، ۹ ماهه:
هیچ واکنشی به صداهای اطراف نشان نمی‌داد. پس از تست ABR، مشخص شد کم‌شنوایی خفیف دارد. با انجام تمرینات تحریک شنیداری و کار منظم با والدین، در یک ماه پاسخ به صداها به‌طور کامل برگشت.

👧 نازنین، ۱۸ ماهه:
فقط به صدای تلویزیون واکنش نشان می‌داد و ارتباط چشمی محدودی داشت. با تشخیص اولیه اوتیسم سطح خفیف، وارد برنامه «درک شنیداری و ارتباطی کودک» در کلینیک گفتار توان‌گستر شد و اکنون توانایی درک و گفتارش متناسب با سن است.

🔹 اهمیت تشخیص زودهنگام

تحقیقات علمی (منبع: American Speech-Language-Hearing Association, 2024) نشان می‌دهد که هر ماه تأخیر در تشخیص مشکلات شنوایی یا گفتاری، معادل سه ماه تأخیر در رشد زبانی کودک است. بنابراین، ارزیابی زودهنگام نه‌تنها رشد گفتار را تضمین می‌کند، بلکه از مشکلات یادگیری آینده در مدرسه پیشگیری می‌نماید.

💬 جمع‌بندی و توصیه نهایی

اگر نوزاد شما به صداها پاسخ نمی‌دهد، بی‌تفاوت است یا فقط در برخی موقعیت‌ها واکنش نشان می‌دهد، جای نگرانی نیست — اما بی‌تفاوتی نیز مجاز نیست. بسیاری از مشکلات شنوایی و گفتاری با تشخیص و مداخله زودهنگام به‌طور کامل قابل درمان هستند.

در کلینیک گفتار توان‌گستر کرج، با بهره‌گیری از متخصصان گفتاردرمانی، نوروفیدبک و ارزیابی‌های دقیق شنوایی، مسیر رشد گفتاری کودکان از نخستین ماه‌های زندگی هدایت می‌شود تا هر نوزاد بتواند با شنوایی سالم و زبان روان، دنیای خود را کشف کند.

📍 کلینیک گفتار توان‌گستر کرج
بلوار انقلاب، گوهردشت
📞 ۰۹۱۲۱۶۲۳۴۶۳
🌐 digispeech.ir

ارتباط اختلال پردازش شنیداری (APD) با مشکلات یادگیری

اختلال پردازش شنیداری (APD) یعنی کودک شنواست اما مغز او در «پردازش و تفسیرِ» صداهای گفتاری—به‌ویژه در نویز کلاس—دچار دشواری است. این مسئله می‌تواند مسیر خواندن، املا، درک دستورها و توجه شنیداری را پیچیده کند. در این راهنمای عملی، تعریف علمی APD، ا…