کلینیک نوروفیدبک کرج : فهرست اصلی طبقه‌بندی در DSM-5

فهرست اصلی طبقه‌بندی در DSM-5 را مشاهده می‌کنید. برای هر طبقه، ده نکتهٔ توضیحی (به‌صورت خطوط مجزا) آورده شده و در پایان، زیرشاخه‌های مهم یا نمونه‌های شاخص در آن طبقه معرفی می‌شوند. توجه داشته باشید که این خلاصه‌ها جنبهٔ آموزشی دارند و برای تشخیص قطعی حتماً باید به متخصص مراجعه کرد.

1. اختلالات عصبی-رشدی (Neurodevelopmental Disorders)

این اختلالات معمولاً در دوران کودکی شروع می‌شوند و بر رشد مغزی و عملکردهای شناختی-رفتاری اثر می‌گذارند.
ریشهٔ مشکلات می‌تواند ژنتیکی، محیطی یا ترکیبی از هر دو باشد.
ممکن است در تکلم، زبان، یادگیری، تعاملات اجتماعی یا مهارت‌های حرکتی اختلال ایجاد شود.
اغلب اولین علائم در سنین پایین (پیش‌دبستانی یا اوایل دبستان) قابل شناسایی هستند.
تشخیص زودهنگام و مداخله‌های زودرس می‌تواند تأثیر چشمگیری بر بهبود سیر اختلال داشته باشد.
معلمان، والدین و متخصصان بهداشت روان در کشف و ارجاع سریع کودک برای ارزیابی نقشی اساسی دارند.
گاهی این اختلالات با اختلالات رفتاری یا اضطرابی همزمان بروز می‌کنند.
درمان‌های رایج شامل رفتاردرمانی، گفتاردرمانی، کاردرمانی و در صورت نیاز، دارودرمانی است.
ارتباط والدین با مشاوران و روان‌شناسان تخصصی برای بهبود مهارت‌های فرزند و کاهش تنش در خانواده بسیار مهم است.
هدف اصلی در مداخلات، ارتقای عملکرد تحصیلی، اجتماعی و تکاملی کودکان است.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD)
اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder)
ناتوانی عقلانی (Intellectual Disability)
اختلالات خاص یادگیری (Specific Learning Disorders)
اختلالات ارتباطی (Communication Disorders)

2. اختلالات طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالات روان‌پریشی (Schizophrenia Spectrum and Other Psychotic Disorders)

این گروه شامل اختلالاتی است که با نشانه‌های روان‌پریشی مانند هذیان، توهم، گفتار و رفتار آشفته یا سازمان‌نایافته همراه‌اند.
اسکیزوفرنی شناخته‌شده‌ترین اختلال در این طیف است و معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی بروز می‌کند.
عوامل ژنتیکی و محیطی هر دو در بروز این اختلالات نقش دارند.
دورهٔ حاد بیماری ممکن است با توهمات شنوایی یا دیداری و هذیان‌های گوناگون همراه باشد.
گاهی نشانه‌های منفی مانند بی‌ارادگی، کاهش بیان هیجانی و کناره‌گیری اجتماعی به چشم می‌خورد.
دارودرمانی (به‌ویژه داروهای ضدروان‌پریشی) اصلی‌ترین روش کنترل علائم حاد است.
روان‌درمانی‌های حمایتی و توان‌بخشی اجتماعی در کنار دارو، به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کنند.
سطح عملکرد شغلی و تحصیلی در بسیاری موارد افت می‌کند و حمایت خانواده بسیار حائز اهمیت است.
برخی اختلالات این طیف می‌توانند مدت کوتاهی داشته باشند (مثل روان‌پریشی کوتاه‌مدت) یا مزمن شوند.
حمایت جامعه و ایجاد امکانات رفاهی برای افراد مبتلا، یکی از راه‌های کمک به بازگشت آن‌ها به زندگی عادی است.

زیرشاخه‌های مهم

اسکیزوفرنی (Schizophrenia)
اختلال اسکیزوافکتیو (Schizoaffective Disorder)
اختلال روان‌پریشی کوتاه‌مدت (Brief Psychotic Disorder)
اختلال هذیانی (Delusional Disorder)
اسکیزوفرنیفرم (Schizophreniform Disorder)

3. اختلالات دوقطبی و مرتبط (Bipolar and Related Disorders)

ویژگی اصلی این اختلالات، نوسانات خلقی بین دوره‌های شیدایی (مانیا) یا نیمه‌شیدایی (هیپومانیا) و دوره‌های افسردگی است.
در فاز شیدایی، فرد پرانرژی، خوش‌بین و پراشتیا‌ق می‌شود ولی ممکن است رفتارهای پرخطر انجام دهد.
در فاز افسردگی، فرد احساس ناامیدی، بی‌انرژی بودن و کاهش علاقه به فعالیت‌های روزمره دارد.
چرخه‌های خلقی ممکن است کوتاه (چند روز یا هفته) یا طولانی (چند ماه) باشند.
اختلال دوقطبی نوع I با دوره‌های شیدایی کامل مشخص می‌شود؛ درحالی‌که نوع II با دوره‌های هیپومانیا و افسردگی شدید همراه است.
ادواری‌خویی (Cyclothymia) شکل خفیف‌تر نوسانات خلقی اما طولانی‌مدت است.
داروهای تثبیت‌کنندهٔ خلق (لیتیوم، برخی داروهای ضدتشنج و …) در کنترل نشانه‌ها بسیار مؤثرند.
روان‌درمانی حمایتی و مشاوره روانی-آموزشی می‌تواند به مدیریت بهتر علائم و پیشگیری از عود کمک کند.
استرس‌های محیطی و عدم رعایت نظم در خواب و فعالیت، ممکن است بحران‌های خلقی را تشدید کنند.
آگاهی و آموزش خانواده در کنار مراقبت منظم پزشکی و روان‌شناختی، برای کنترل این اختلال ضروری است.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال دوقطبی نوع I (Bipolar I)
اختلال دوقطبی نوع II (Bipolar II)
اختلال ادواری‌خویی (Cyclothymic Disorder)

4. اختلالات افسردگی (Depressive Disorders)

این گروه از اختلالات با احساس اندوه پایدار، از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها و علائم دیگر مثل تغییر اشتها یا خواب شناخته می‌شوند.
افسردگی اساسی (Major Depression) می‌تواند عملکرد روزانه را به‌شدت مختل کند.
اختلال افسرده‌خویی (Persistent Depressive Disorder یا دیس‌تایمیا) شکل مزمن افسردگی با شدت کمتر اما طولانی‌مدت است.
عوامل ژنتیکی، زیستی (عدم تعادل نوروشیمیایی) و محیطی (استرس، تروما) در بروز افسردگی دخیل‌اند.
خستگی، احساس گناه، افکار مرگ یا خودکشی از دیگر نشانه‌های شایع افسردگی هستند.
روان‌درمانی‌های شناختی-رفتاری (CBT) و بین‌فردی (IPT) از رویکردهای رایج درمانی‌اند.
داروهای ضدافسردگی (SSRIs، SNRIs و …) برای تعدیل سطح سروتونین، نوراپی‌نفرین و دوپامین تجویز می‌شوند.
برخی افراد فقط یک دوره افسردگی را تجربه می‌کنند ولی در بسیاری موارد، افسردگی مزمن یا عودکننده است.
فعالیت بدنی، حمایت اجتماعی و مهارت‌های مدیریت استرس نقش مهمی در بهبود دارد.
تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند از عوارض ثانویه مثل افکار خودکشی جلوگیری کند.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال افسردگی اساسی (Major Depressive Disorder)
اختلال افسرده‌خویی (Persistent Depressive Disorder یا دیس‌تایمیا)
اختلال نافرمانی پیش از قاعدگی (Premenstrual Dysphoric Disorder)

5. اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders)

اضطراب مزمن و مفرط، ترس یا نگرانی بیش‌ازحد از ویژگی‌های اصلی این طبقه است.
ترس معمولا پاسخی است به تهدید مشخص و فوری، اما اضطراب، انتظار تهدیدی آینده‌نگرانه است.
اختلال پانیک (Panic Disorder) با حملات وحشت شدید و ناگهانی که علائم جسمی قوی دارند، شناخته می‌شود.
در هراس اجتماعی (Social Anxiety Disorder)، فرد از موقعیت‌های جمعی و قضاوت دیگران می‌ترسد.
فوبیای خاص (Specific Phobia) ترس شدید از یک شیء یا موقعیت خاص (مثلاً ارتفاع، حیوان یا آمپول) است.
آگورافوبیا ترس از مکان‌هایی است که فرار از آن‌ها یا دریافت کمک دشوار به‌نظر می‌رسد (مانند فضاهای باز یا شلوغ).
اختلال اضطراب فراگیر (GAD) با نگرانی مزمن و بی‌مورد در حوزه‌های مختلف زندگی همراه است.
روش‌های رفتاردرمانی شناختی، مواجهه‌درمانی و آرام‌سازی تدریجی در درمان اختلالات اضطرابی موثرند.
داروهای ضداضطراب (بنزودیازپین‌ها) و به‌ویژه برخی ضدافسردگی‌ها برای کنترل علائم استفاده می‌شوند.
تمرینات تنفسی، ورزش و تکنیک‌های ذهن‌آگاهی می‌توانند در کاهش علائم اضطرابی مؤثر باشند.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال هراس خاص (Specific Phobia)
اختلال هراس اجتماعی (Social Anxiety Disorder)
اختلال پانیک (Panic Disorder)
آگورافوبیا (Agoraphobia)
اختلال اضطراب فراگیر (GAD)

6. اختلالات وسواسی-جبری و اختلالات مرتبط (Obsessive-Compulsive and Related Disorders)

این اختلالات با وسواس‌های فکری و/یا رفتارهای اجباری برای کاهش اضطراب مشخص می‌شوند.
وسواس‌های فکری، افکار، تمایلات یا تصاویر ذهنی مداوم و ناخواسته‌اند که موجب ناراحتی می‌شوند.
رفتار اجباری، عمل تکراری یا تشریفاتی است که فرد احساس می‌کند باید برای دفع افکار اضطراب‌زا انجام دهد.
اختلال وسواسی-جبری (OCD) می‌تواند از حوزه‌های مختلفی مثل شستشو، وارسی، نظم و ترتیب یا افکار مزاحم تشکیل شود.
اختلال ذخیره‌سازی (Hoarding Disorder) یکی دیگر از زیرشاخه‌هاست که فرد در دور ریختن وسایل بی‌ارزش مشکل دارد.
اختلال موکنی (Trichotillomania) و پوست‌کنیدن (Excoriation) نیز در این طبقه قرار می‌گیرند.
شخصیت وسواسی-جبری با OCD متفاوت است؛ شخصیت یک ویژگی پایدار است، اما OCD یک اختلال اضطرابی است.
رفتاردرمانی شناختی، به‌ویژه تکنیک مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP)، بسیار کارآمد است.
داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) در کنترل علائم سودمندند.
درمان به‌موقع از گسترش رفتارهای اجباری و تشدید اختلال جلوگیری می‌کند.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال وسواسی-جبری (OCD)
اختلال ذخیره‌سازی (Hoarding Disorder)
اختلال موکنی (Trichotillomania)
اختلال پوست‌کندن (Excoriation)

7. اختلالات مرتبط با تروما و استرس (Trauma- and Stressor-Related Disorders)

این اختلالات پس از رویدادهای استرس‌زا یا آسیب‌زا مانند جنگ، تجاوز، بلای طبیعی یا تصادف رخ می‌دهند.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) با مرور مکرر خاطرات تلخ، کابوس، اجتناب از محرک‌های یادآور و برانگیختگی بیش از حد شناخته می‌شود.
اختلال استرس حاد (Acute Stress Disorder) مشابه PTSD است اما در فاصلهٔ زمانی کوتاه‌تری بروز می‌کند.
اختلال تطابق (Adjustment Disorder) زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد نتواند با یک تغییر یا رویداد استرس‌زا (مثل طلاق، بیکاری) سازگار شود.
نشانه‌های شدید اضطرابی یا افسردگی، احساس گناه یا شرم از علائم شایع اختلالات پس از تروما هستند.
کودکان ممکن است از طریق بازی‌های تکراری، نقاشی و کابوس نشانه‌های PTSD را نشان دهند.
درمان‌های موثر شامل درمان شناختی-رفتاری متمرکز بر تروما (TF-CBT)، حساسیت‌زدایی با حرکات چشم (EMDR) و روش‌های حمایتی است.
حمایت خانواده و دوستان و کاهش عوامل استرس‌زای محیطی نقش بسیار مهمی در روند بهبودی دارد.
ترکیبات دارویی گاه برای کنترل بی‌خوابی، اضطراب شدید یا افسردگی در این بیماران استفاده می‌شود.
پردازش صحیح خاطرات تلخ و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای از عود یا مزمن‌شدن علائم جلوگیری می‌کند.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
اختلال استرس حاد (Acute Stress Disorder)
اختلال تطابق (Adjustment Disorders)
اختلال دلبستگی واکنشی (Reactive Attachment Disorder)

8. اختلالات گسستگی (Dissociative Disorders)

این اختلالات با گسست در هشیاری، هویت، حافظه یا ادراک از خود همراه‌اند.
اغلب در واکنش به تروماهای شدید یا طولانی‌مدت، این مکانیسم به‌عنوان روشی برای کنار آمدن با استرس فعال می‌شود.
اختلال هویت گسسته (Dissociative Identity Disorder) با شکل‌گیری دو یا چند هویت متمایز در یک فرد همراه است.
فراموشی گسستگی (Dissociative Amnesia) ناتوانی در یادآوری اطلاعات شخصی مهم است، که معمولاً ماهیت آسیب‌زایی دارد.
در اختلال مسخ شخصیت/مسخ واقعیت (Depersonalization/Derealization)، فرد احساس می‌کند از بدن یا محیط خود جدا شده است.
این نشانه‌ها می‌توانند گذرا یا مداوم باشند و اغلب با سایر اختلالات مرتبط (مثل PTSD) هم‌زمان رخ دهند.
روان‌درمانی مبتنی بر تروما و تکنیک‌های ادغام هویت برای اختلال هویت گسسته کاربرد دارد.
کاهش سطح استرس و ایجاد احساس امنیت در بیمار برای مقابله با نشانه‌های گسستگی ضروری است.
گاه استفاده از دارو برای کنترل اضطراب یا افسردگی همراه لازم می‌شود؛ هرچند داروی مستقیم برای حذف گسستگی وجود ندارد.
هدف نهایی درمان، انسجام و یکپارچگی هویت و کاهش فرکانس اپیزودهای گسستگی است.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال هویت گسسته (Dissociative Identity Disorder)
فراموشی گسستگی (Dissociative Amnesia)
مسخ شخصیت/مسخ واقعیت (Depersonalization/Derealization Disorder)

9. اختلالات علائم جسمانی و اختلالات مرتبط (Somatic Symptom and Related Disorders)

این اختلالات شامل وجود علائم جسمانی ناراحت‌کننده‌ای است که افکار، احساسات و رفتارهای فرد را به شدت درگیر می‌کند.
میزان رنج روانی ناشی از علائم جسمانی معمولاً بیش از آن چیزی است که معاینات پزشکی نشان می‌دهند.
اختلال علائم جسمانی (Somatic Symptom Disorder) بر افکار و نگرانی‌های مفرط دربارهٔ علائم فیزیکی تمرکز دارد.
اختلال اضطراب بیماری (Illness Anxiety Disorder) زمانی است که فرد به‌شدت از بیمارشدن می‌ترسد، حتی در صورت نبود شواهد پزشکی قانع‌کننده.
اختلال تبدیلی (Conversion Disorder) با اختلال در عملکرد حسی-حرکتی (مانند فلجی، نابینایی موقت) بدون علت جسمی قابل تشخیص همراه است.
توجه زیاد به علائم جسمانی گاه موجب دوری از فعالیت‌های اجتماعی و شغلی می‌شود.
درمان‌های شناختی-رفتاری به افراد کمک می‌کند تا نگرش خود را نسبت به علائم تغییر دهند.
آموزش راهکارهای مقابله با استرس و اصلاح افکار فاجعه‌آمیز در کاهش علائم مؤثر است.
معاینات پزشکی کامل برای رد علل جسمانی واقعی بسیار مهم است، اما تمرکز درمان باید بر ابعاد روانی باشد.
ارتباط مناسب میان روان‌درمانگر و پزشک متخصص می‌تواند از سرگردانی بیمار بین مراکز درمانی مختلف جلوگیری کند.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال علائم جسمانی (Somatic Symptom Disorder)
اختلال اضطراب بیماری (Illness Anxiety Disorder)
اختلال تبدیلی (Conversion Disorder)

10. اختلالات تغذیه و خوردن (Feeding and Eating Disorders)

این دسته شامل الگوهای ناسالم خوردن و افکار و رفتارهای مخرب مرتبط با غذا و تصویر بدنی است.
بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa) با ترس شدید از افزایش وزن و محدودیت شدید کالری همراه است.
در پراشتهایی عصبی (Bulimia Nervosa) دوره‌های پرخوری و رفتارهای جبرانی (مثل استفراغ عمدی یا استفاده از ملین) وجود دارد.
اختلال پرخوری (Binge Eating Disorder) شامل دوره‌های پرخوری بدون رفتارهای جبرانی است.
پیامدهای جسمی این اختلالات شامل سوءتغذیه، مشکلات قلبی، فشارخون پایین، پوکی استخوان و آسیب به سیستم گوارشی است.
تصویر بدنی تحریف‌شده و نگرانی مفرط از وزن و ظاهر، هستهٔ روان‌شناختی این اختلالات را تشکیل می‌دهد.
عوامل فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی نیز نقش مهمی در شکل‌گیری و تداوم اختلالات خوردن دارند.
درمان اغلب به‌صورت چندرشته‌ای (روان‌درمانی، تغذیه‌درمانی، نظارت پزشکی) ارائه می‌شود.
روان‌درمانی‌های فردی، گروهی و خانوادگی به اصلاح الگوهای فکری و رفتاری بیمار کمک می‌کنند.
در موارد شدید بی‌اشتهایی عصبی، ممکن است بستری و درمان اضطراری برای حفظ جان بیمار ضروری باشد.

زیرشاخه‌های مهم

بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa)
پراشتهایی عصبی (Bulimia Nervosa)
اختلال پرخوری (Binge Eating Disorder)
Pica و نشخوار (Rumination Disorder)

11. اختلالات دفعی (Elimination Disorders)

شامل مشکلات مداوم در کنترل دفع ادرار یا مدفوع، فراتر از سنی که انتظار می‌رود کودک توانایی کنترل داشته باشد.
بی‌اختیاری ادراری (Enuresis) می‌تواند هنگام شب (شب‌ادراری) یا روز رخ دهد.
بی‌اختیاری مدفوعی (Encopresis) به دفع مداوم مدفوع در مکان‌های نامناسب اشاره دارد.
این اختلالات ممکن است به دلایل پزشکی، روانی یا محیطی رخ دهند.
استرس، تغییرات خانوادگی، تولد فرزند جدید در خانواده و آموزش نامناسب توالت ممکن است علائم را تشدید کنند.
پزشک باید ابتدا علل جسمی (عفونت ادراری یا مشکلات گوارشی) را رد کند.
مداخلات رفتاری، تنظیم برنامه توالت رفتن، پاداش‌دهی و کاهش اضطراب به بهبود وضعیت کمک می‌کنند.
در برخی موارد، مشاوره خانوادگی و والدین برای مدیریت رفتار کودک ضروری است.
ایجاد محیط آرام در منزل و استفاده از تمرینات آرام‌سازی می‌تواند اضطراب مرتبط را کاهش دهد.
حمایت عاطفی و درک صحیح مشکل کودک از سوی خانواده مانع از احساس شرم و تحقیر می‌شود و روند درمان را تسهیل می‌کند.

زیرشاخه‌های مهم

بی‌اختیاری ادراری (Enuresis)
بی‌اختیاری مدفوعی (Encopresis)

12. اختلالات خواب-بیداری (Sleep-Wake Disorders)

مشکلات مزمن در شروع و حفظ خواب یا اختلال در چرخه خواب-بیداری از ویژگی‌های اصلی این طبقه است.
بی‌خوابی (Insomnia) یکی از رایج‌ترین اختلالات خواب بوده و به دشواری در به خواب رفتن یا تداوم خواب اشاره دارد.
پرخوابی (Hypersomnolence) با خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در طول روز مشخص می‌شود.
نارکولپسی (Narcolepsy) حملات ناگهانی خواب و گاه فلج خواب (Sleep Paralysis) را دربرمی‌گیرد.
اختلالات تنفسی مرتبط با خواب شامل وقفه تنفسی در خواب (Sleep Apnea) و سندرم کم‌تهویه خواب است.
اختلالات ریتم شبانه‌روزی خواب (مانند سندرم جت‌لگ یا شیفت‌کاری) در افرادی دیده می‌شود که الگوی خوابشان با ساعت طبیعی بدن ناسازگار است.
پاراسومنیاها (مانند راه رفتن در خواب، کابوس‌های شبانه) نیز در این طبقه قرار می‌گیرند.
مدیریت بهداشت خواب، مداخلات شناختی-رفتاری و تنظیم ساعت خواب می‌تواند به درمان کمک کند.
در برخی موارد، از داروهای خواب‌آور یا دستگاه‌های تنفسی (CPAP) برای رفع اختلالات تنفسی در خواب استفاده می‌شود.
سبک زندگی سالم، کاهش مصرف کافئین و مدیریت استرس از راهکارهای مؤثر در پیشگیری و مدیریت مشکلات خواب است.

زیرشاخه‌های مهم

بی‌خوابی (Insomnia Disorder)
پرخوابی (Hypersomnolence Disorder)
نارکولپسی (Narcolepsy)
وقفه تنفسی در خواب (Sleep Apnea)
اختلالات ریتم شبانه‌روزی خواب

13. ناکارآمدی‌های جنسی (Sexual Dysfunctions)

این اختلالات شامل مشکلات مداوم در مرحله‌ای از چرخهٔ پاسخ جنسی (میل، برانگیختگی، ارگاسم یا Resolution) هستند.
از کاهش میل جنسی تا درد هنگام مقاربت و ناتوانی در رسیدن به ارگاسم را دربرمی‌گیرند.
عوامل روانی (مانند اضطراب عملکرد، افسردگی) و عوامل فیزیولوژیک (مشکلات هورمونی، بیماری‌ها) می‌توانند در بروز این اختلالات نقش داشته باشند.
نارضایتی جنسی می‌تواند بر روابط زناشویی و سلامت روان فرد تأثیر قابل توجهی داشته باشد.
سکس‌درمانی، زوج‌درمانی و درمان شناختی-رفتاری از رویکردهای اصلی برای حل این مشکلات‌اند.
گاهی تجویز داروهای هورمونی یا ویاگرا / سیلدنافیل برای بهبود عملکرد جنسی لازم می‌شود.
آموزش درست در زمینهٔ مسائل جنسی و کاهش باورهای غلط از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ارزیابی دقیق پزشکی برای رد علت‌های جسمانی (مشکلات قلبی، دیابت، اختلالات تیروئید) ضروری است.
اختلالات جنسی ممکن است اولیه (از ابتدای فعالیت جنسی وجود داشته) یا ثانویه (پس از دوره‌ای عملکرد طبیعی ایجاد شده) باشند.
مداخلات درمانی در اکثر موارد کمک‌کننده است، مشروط بر اینکه فرد و شریک جنسی در فرایند درمان مشارکت کنند.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال میل جنسی کم‌فعال در مردان و زنان
اختلال نعوظ در مردان (Erectile Disorder)
اختلال ارگاسم در زنان و مردان
اختلال درد/دخول تناسلی (Genito-Pelvic Pain/Penetration Disorder)

14. ناسازگاری جنسیتی (Gender Dysphoria)

در DSM-5 به‌جای «اختلال هویت جنسی» از اصطلاح «ناسازگاری جنسیتی» استفاده می‌شود.
فرد احساس نارضایتی یا ناراحتی شدید از جنسیت تعیین‌شدهٔ خود دارد و ممکن است تمایل به زندگی در نقش جنسیتی متفاوت داشته باشد.
این حالت به گونه‌ای است که عملکرد شغلی، اجتماعی یا سایر جنبه‌های زندگی را مختل می‌کند.
ابتلا به ناسازگاری جنسیتی الزاماً به معنی وجود سایر اختلالات روانی نیست، اما می‌تواند همبستهٔ اضطراب، افسردگی یا مشکلات روابطی باشد.
ممکن است فرد برای تغییر ظاهر بدنی خود تحت هورمون‌درمانی یا عمل جراحی تغییر جنسیت قرار گیرد.
ارزیابی روان‌شناختی جامع پیش از اقدامات پزشکی ضروری است تا اطمینان حاصل شود تصمیم فرد پایدار و آگاهانه است.
حمایت اجتماعی و خانوادگی نقش مهمی در سلامت روان افراد دارای ناسازگاری جنسیتی دارد.
اصطلاح «ترنسجندر» (Transgender) به افرادی اطلاق می‌شود که هویت جنسیتی متفاوت از جنس بیولوژیک خود دارند.
دریافت روان‌درمانی حمایتی و مشاوره هورمونی، بسته به نیاز و تمایل فرد، در بهبود کیفیت زندگی مؤثر است.
رویکرد تخصصی در برخورد با کودکان و نوجوانانی که نشانه‌های ناسازگاری جنسیتی نشان می‌دهند بسیار حائز اهمیت است.

زیرشاخه‌های مهم

ناسازگاری جنسیتی در کودکان
ناسازگاری جنسیتی در نوجوانان و بزرگسالان

15. اختلالات مخرب، کنترل تکانه و سلوک (Disruptive, Impulse-Control, and Conduct Disorders)

ویژگی اصلی این طبقه، مشکلات در کنترل هیجانات و رفتارهایی است که به حقوق دیگران یا هنجارهای اجتماعی آسیب می‌زنند.
اختلال نافرمانی مقابله‌ای (Oppositional Defiant Disorder) با الگوی خشم و رفتارهای مقابله‌جویانه در برابر افراد صاحب‌اقتدار مشخص می‌شود.
اختلال سلوک (Conduct Disorder) رفتارهای نقض حقوق دیگران مانند دزدی، پرخاشگری فیزیکی و تخریب اموال را دربرمی‌گیرد.
اختلال انفجاری متناوب (Intermittent Explosive Disorder) با طغیان‌های خشم و پرخاشگری ناگهانی نامتناسب با محرک همراه است.
عوامل ژنتیکی، محیطی و خانوادگی (مثل سبک فرزندپروری، الگوهای خشونت) در این اختلالات نقش دارند.
درمان‌های شناختی-رفتاری به کودک یا نوجوان کمک می‌کنند تا خشم خود را مدیریت کرده و مهارت‌های حل مسئله را بیاموزد.
مداخلات خانواده‌محور و آموزش مهارت‌های فرزندپروری نیز در کاهش تعارض مؤثر است.
برنامه‌های پیشگیری زودهنگام در مدارس و جامعه می‌توانند از بروز مشکلات شدیدتر پیشگیری کنند.
برخی از این اختلالات در صورت عدم مداخلهٔ جدی، در بزرگسالی با اختلال شخصیت ضداجتماعی مرتبط می‌شوند.
پیامدهای تحصیلی، اجتماعی و قانونی مهمی برای افراد مبتلا وجود دارد و حمایت جامعه ضروری است.

زیرشاخه‌های مهم

اختلال نافرمانی مقابله‌ای (Oppositional Defiant Disorder)
اختلال سلوک (Conduct Disorder)
اختلال انفجاری متناوب (Intermittent Explosive Disorder)

16. اختلالات مرتبط با مواد و اعتیاد آور (Substance-Related and Addictive Disorders)

سوءمصرف و وابستگی به موادی مانند الکل، مواد افیونی، محرک‌ها (کوکائین، آمفتامین)، حشیش و نیکوتین در این طبقه قرار می‌گیرند.
وابستگی جسمی و روانی به مواد می‌تواند منجر به تحمل (Tolerance) و علائم ترک (Withdrawal) شود.
اختلال در کنترل مصرف، ادامه مصرف باوجود عواقب منفی و ولع (Craving) از نشانه‌های رایج‌اند.
قماربازی بیمارگون (Gambling Disorder) نیز به‌عنوان یک اعتیاد رفتاری در این دسته طبقه‌بندی شده است.
عوامل ژنتیکی، استرس و دسترسی آسان به مواد از ریسک‌فاکتورهای اصلی اعتیاد هستند.
درمان‌های متعددی از جمله روان‌درمانی‌های فردی و گروهی (مدل ۱۲ قدم)، رفتاردرمانی شناختی و گاه دارودرمانی وجود دارد.
گروه‌های همیاری نظیر معتادان گمنام (NA) و الکلی‌های گمنام (AA) نقش حمایتی مؤثری دارند.
در موارد شدید یا در شروع ترک، بستری در مراکز سم‌زدایی و توان‌بخشی لازم می‌شود.
عود (Relapse) بخشی از فرایند اعتیاد است و آموزش مهارت‌های پیشگیری از عود، در درمان اهمیت دارد.
رویکرد جامع در درمان اعتیاد شامل مداخلات روانی، اجتماعی، خانوادگی و پزشکی است.

زیرشاخه‌های مهم

سوءمصرف/وابستگی به الکل (Alcohol Use Disorder)
سوءمصرف/وابستگی به مواد افیونی (Opioid Use Disorder)
سوءمصرف/وابستگی به محرک‌ها (Stimulant Use Disorder)
قماربازی بیمارگون (Gambling Disorder)

17. اختلالات عصبی-شناختی (Neurocognitive Disorders)

ویژگی اصلی این طبقه کاهش قابل توجه در عملکرد شناختی (حافظه، توجه، عملکرد اجرایی، زبان و…) در مقایسه با سطح قبلی فرد است.
دلیریوم (Delirium) با شروع حاد و اختلال در سطح هشیاری و شناخت شناخته می‌شود.
اختلالات عصبی-شناختی عمده (Major Neurocognitive Disorder) قبلاً تحت عنوان «دمانس» شناخته می‌شد.
این اختلال ممکن است ناشی از بیماری آلزایمر، پارکینسون، ضربه مغزی، عروق مغزی یا دلایل دیگر باشد.
اختلالات عصبی-شناختی خفیف (Mild Neurocognitive Disorder) در مراحل ابتدایی زوال شناختی رخ می‌دهند و ممکن است بهبود یا پیشرفت کنند.
علائم ممکن است شامل فراموشی رویدادهای اخیر، سردرگمی، مشکل در حل مسئله و تغییرات شخصیتی باشند.
ارزیابی عصبی-روان‌شناختی و معاینات پزشکی برای تشخیص دقیق ضروری است.
برخی داروها (مثل مهارکننده‌های کولین‌استراز در آلزایمر) می‌توانند روند بیماری را کند کنند اما درمان قطعی وجود ندارد.
مراقبت جامع شامل مدیریت رفتار، ایمنی بیمار، حمایت خانوادگی و تنظیم محیط زندگی است.
فعالیت‌های تحریک شناختی و مشارکت اجتماعی می‌توانند به حفظ توانایی‌های مغزی کمک کنند.

زیرشاخه‌های مهم

دلیریوم (Delirium)
اختلال عصبی-شناختی عمده و خفیف (Major/ Mild Neurocognitive Disorder)
اختلال عصبی-شناختی آلزایمر
اختلال عصبی-شناختی عروقی

18. اختلالات شخصیت (Personality Disorders)

این اختلالات الگویی پایدار از ادراک، احساس و رفتار هستند که در روابط بین فردی و عملکرد شغلی اختلال ایجاد می‌کنند.
شروع این الگوها معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی است و در طول زمان ثابت می‌مانند.
DSM-5 اختلالات شخصیت را در سه خوشه (A، B، C) طبقه‌بندی می‌کند.
خوشه A شامل اختلالات عجیب و غریب مثل پارانوئید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپال است.
خوشه B شامل اختلالات نمایشی، خودشیفته، مرزی و ضداجتماعی است که با هیجان‌مداری و رفتارهای نمایشی همراه‌اند.
خوشه C شامل اختلالات اضطرابی-اجتنابی مثل دوری‌گزین، وابسته و وسواسی-جبری است.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اغلب از مشکل خود آگاهی ندارند یا آن را ناشی از محیط می‌دانند.
روان‌درمانی بلندمدت (مانند روانکاوی یا CBT) به تغییر الگوهای رفتاری-شناختی کمک می‌کند.
دارودرمانی ممکن است در کنترل علائمی مثل اضطراب، خشم یا افسردگی ثانویه مفید باشد، اما شخصیت را تغییر نمی‌دهد.
حمایت و آموزش خانواده و اطرافیان در مقابله و تعامل سازنده با رفتارهای فرد مبتلا بسیار حائز اهمیت است.

زیرشاخه‌های مهم

خوشه A: پارانوئید، اسکیزوئید، اسکیزوتایپال
خوشه B: مرزی، خودشیفته، نمایشی، ضداجتماعی
خوشه C: دوری‌گزین، وابسته، وسواسی-جبری

19. انحرافات جنسی (Paraphilic Disorders)

این دسته شامل تمایلات یا رفتارهای جنسی غیرمعمولی است که باعث ناراحتی یا اختلال در عملکرد فرد یا آسیب به دیگران می‌شود.
همهٔ تخیلات یا رفتارهای جنسی غیرمعمول، «اختلال» محسوب نمی‌شوند؛ بلکه شرط مهم آسیب، ناراحتی شدید یا عدم رضایت طرف مقابل است.
یادگارخواهی جنسی (Fetishistic Disorder) با نیاز به اشیا یا بخش خاصی از بدن برای برانگیختگی تعریف می‌شود.
یادگارخواهی مبدل‌پوشی (Transvestic Disorder) زمانی است که مرد دگرجنسگرا برای تحریک جنسی، لباس زنانه می‌پوشد و این وضعیت باعث ناراحتی بالینی می‌شود.
پدوفیلی (Pedophilic Disorder) گرایش جنسی به کودکان پیش از بلوغ است و از نظر قانونی و اخلاقی جرمی جدی به‌شمار می‌رود.
سادیسم و مازوخیسم جنسی (Sexual Sadism و Sexual Masochism) شامل لذت بردن از آزار یا آزار دیدن در فعالیت جنسی است.
تمایز بین رفتار توافقی در چارچوب فانتزی‌های خاص و اختلال به نیاز اجباری، اجبار یا آسیب رساندن به دیگری مربوط می‌شود.
روان‌درمانی شناختی-رفتاری، درمان دارویی (مهارکننده‌های تستوسترون) و در مواردی اقدامات قانونی در کنترل این اختلالات نقش دارند.
شرم اجتماعی و انگ‌زدن می‌تواند مانع مراجعهٔ به‌موقع به متخصص شود.
درمان جامع، علاوه بر مدیریت رفتار جنسی، بر ایجاد شناخت و پذیرش مسئولیت اخلاقی در قبال دیگران و خود متمرکز است.

زیرشاخه‌های مهم

یادگارخواهی (Fetishistic Disorder)
یادگارخواهی مبدل‌پوشی (Transvestic Disorder)
پدوفیلی (Pedophilic Disorder)
سادیسم جنسی (Sexual Sadism)
مازوخیسم جنسی (Sexual Masochism)

20. سایر اختلالات روانی (Other Mental Disorders)

این دسته زمانی به کار می‌رود که نشانه‌های فرد به هیچ‌یک از طبقات اصلی با معیارهای کامل تطابق نداشته باشد، اما همچنان اختلال روانی وجود داشته باشد.
اصطلاح «Other Specified» یا «Unspecified» برچسب‌هایی هستند که در DSM-5 استفاده می‌شوند.
تشخیص در این بخش گاه موقتی است تا ارزیابی دقیق‌تر انجام شود.
برخی موارد ممکن است بیمار ترکیبی از علائم چند اختلال را داشته باشد که در طبقهٔ مشخصی جای نگیرد.
گاهی شرایط بالینی بسیار خاص و کمیاب وجود دارد که به‌طور مستقل معرفی نشده‌اند.
این برچسب‌ها نشان می‌دهند فرد به مداخله نیاز دارد ولی توصیف دقیق‌تری مطابق طبقات رایج موجود نیست.
اهمیت دارد که متخصص روان‌پزشک یا روان‌شناس بالینی تمام گزینه‌های تشخیصی احتمالی را در نظر بگیرد.
ممکن است در آینده، طبقه‌بندی دقیق‌تر یا به‌روزرسانی DSM، برخی از این موارد را در دستهٔ جدید قرار دهد.
با پیشرفت تحقیقات، شکل جدیدی از توصیف علائم به‌عنوان یک اختلال جدید ثبت می‌شود.
در فرآیند تشخیص، ارجاع به این طبقه نشان‌دهندهٔ نیاز به بررسی و ارزیابی بیشتر است.

زیرشاخه‌های مهم

Other Specified Mental Disorder
Unspecified Mental Disorder

21. اختلالات حرکتی ناشی از دارو و سایر عوارض دارویی (Medication-Induced Movement Disorders and Other Adverse Effects of Medication)

این گروه شامل اختلالات حرکتی است که در اثر مصرف یا قطع برخی داروهای روان‌پزشکی یا داروهای دیگر بروز می‌کند.
دیسکینزی تاخیری (Tardive Dyskinesia) با حرکات غیرارادی و مداوم (مانند مکیدن، جویدن یا پلک زدن سریع) همراه است.
پارکینسونیسم ناشی از دارو می‌تواند به علائمی شبیه بیماری پارکینسون (لرزش، کندی حرکت، سفتی عضلات) منجر شود.
سندرم نورولپتیک بدخیم (Neuroleptic Malignant Syndrome) یک عارضهٔ نادر اما جدی از داروهای آنتی‌سایکوتیک است که با تب بالا، سفتی عضلات و بی‌ثباتی خودمختار همراه است.
آکاتیزیا (Akathisia) احساس بی‌قراری شدید و نیاز به حرکت مداوم اندام‌ها را دربرمی‌گیرد.
قطع یا تنظیم نادرست داروهای روان‌پزشکی نیز می‌تواند علائم ترک یا بازگشتی ایجاد کند.
ارزیابی مداوم وضعیت حرکتی بیمارانی که داروهای ضدروان‌پریشی مصرف می‌کنند ضروری است.
روان‌پزشک باید با تنظیم دقیق دوز یا تغییر دارو از بروز این اختلالات جلوگیری کند.
برخی داروهای مکمل (بتابلوکر، بنزودیازپین، داروهای ضدپارکینسون) می‌توانند برای کنترل علائم به‌کار روند.
آموزش بیمار و خانواده دربارهٔ عوارض احتمالی داروها و اهمیت پیگیری منظم پزشکی بسیار مهم است.

زیرشاخه‌های مهم

دیسکینزی تاخیری (Tardive Dyskinesia)
پارکینسونیسم ناشی از دارو (Medication-Induced Parkinsonism)
آکاتیزیا (Akathisia)
سندرم نورولپتیک بدخیم (Neuroleptic Malignant Syndrome)

22. سایر شرایطی که ممکن است مورد توجه بالینی قرار گیرند (Other Conditions That May Be a Focus of Clinical Attention)

این بخش اختلال روانی محسوب نمی‌شود، اما می‌تواند تأثیر مهمی بر ارزیابی روان‌پزشکی یا روان‌شناختی داشته باشد.
مسائلی مثل مشکلات خانوادگی، تحصیلی، شغلی یا مشکلات مرتبط با فقر و بی‌خانمانی در این طبقه قرار می‌گیرند.
داغدیدگی طبیعی (Normal Bereavement) و واکنش به از دست دادن عزیز نیز ممکن است در اینجا منظور شود.
رویدادهای استرس‌زای زندگی مانند ازدواج، طلاق، بازنشستگی یا تغییر شغل در این دسته ذکر می‌شوند.
مسائل مرتبط با قربانی یا عامل خشونت (جسمی، جنسی، عاطفی) نیز می‌تواند در این طبقه مطرح شود.
مشکلات مهاجرت، تفاوت‌های فرهنگی یا تبعیض نژادی از عوامل تنش‌زا هستند که در ارزیابی مورد توجه قرار می‌گیرند.
در برخی موارد، علت ارجاع بیمار ممکن است دقیقاً یک اختلال روانی نباشد بلکه یک بحران یا مشکل ارتباطی باشد.
مداخلهٔ روان‌شناختی، مشاوره یا ارجاع به نهادهای حمایتی برای این افراد سودمند است.
استفاده از این طبقه کمک می‌کند تا همهٔ ابعاد روانی-اجتماعی فرد در تشخیص و درمان در نظر گرفته شوند.
ثبت این موارد در پرونده می‌تواند در برنامه‌ریزی درمان و ارجاع به خدمات اجتماعی نقش داشته باشد.

زیرشاخه‌های مهم

مشکلات بین‌فردی (Relationship Problems)
داغدیدگی (Bereavement)
مشکلات تحصیلی یا شغلی
مشکلات اقتصادی و بی‌خانمانی
قربانی یا عامل خشونت

نکته پایانی

راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) ابزاری تخصصی است که برای تشخیص و طبقه‌بندی اختلالات روان‌شناختی استفاده می‌شود. هر بخش دارای معیارهای دقیقی است که متخصصان بهداشت روان باید برای تشخیص استفاده کنند. آنچه در بالا ارائه شد، خلاصه‌ای آموزشی است و برای تشخیص قطعی یا برنامه‌ریزی درمان، مراجعه به روان‌پزشک یا روان‌شناس بالینی ضروری است.

سایتهای ما :

doctor-goftardarmani.ir

doctor-learning.ir

doctor-loknat.ir